Dünyada başa gösteren ıslahat ve inkılap hareketleri domingo tesiri yaratırken; bu yalnızca siyasal, toplumsal ya da ekonomik alanda omadı. Bunun bir de kültürel ayağı var.

Kültürel ayağınının birinci adımı elbette edebiyat ve onun türevi olan sanattır. Gerçekten sanatın yedi dallarınından birini teşkil eden edebiyat da bu alanda kendine yer edindi.

Türk tarihinde Batılılaşmanın birinci örneği olan ve 1836’da yayınlanan Tanzimat Fermanı pek çok yenilik getirdi. Yenilikler bu yazının konusu olmasa da biz edebiyat ve roman tekniği üzerinde duracağız.

Romanın çeşit olarak Türk edebiyatında görülmesi,Yusuf Kamil Paşa’nın yaptığı, Fenelon’un Telemak isimli yapıtının çevirisi Terceme-i Telemak ile olmuştur.

BİRİNCİ ROMAN: TAAŞŞUK-I FİTNAT

Osmanlı aydınları daha çok şiirde ara katetmişlerdi. Bilhassa Ziya Paşa’nın Terkibi-i Bend-i buna örnektir. Lakin roman Osmanlı’ya çok sonradan gelen bir edebi çeşit olduğu için; verilen eserler de teknik ve edebi açıdan epeyce zayıftır.

19.yüzyılda Osmanlı’da ortaya çıkan romanın birinci örneği ise; 1872’de yayınlanan Şemseddin Sami’nin Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat isimli yapıtıdır.

Sayfa: 176

KARAKTER YARATMA ZORLUĞU

Osmanlı muharrirleri ortasında sıkça baş gösteren sorun ise; romanda güçlü karakter yaratamamak.

Hakikaten Tanzimat’la başlayan Batılalaşma hareketleriyle birlikte Osmanlı aydınlarının bilhassa Fransa özentisi burada öne çıkmakadır. Tarih sayfalarında da yer aldığı üzere bir Fransa alafırangası kelam konusu.

DEĞİŞİME AYAK UYDURAMAMAK

Kimi edebiyat eleştirmenlerine nazaran, Osmanlı müellifleri Emile Zola üzere natüralizm akımının öncüsü sayılan müelliflere öykünmek yerine daha çok toplumsal ve siyasal derinlikli mevzuları işlemişlerdir. Bunun yanında realizm yerine Fransa romantizmini örnek aldılar.

Ahmet Mithat Efendi bu durumu şöyle eleştiriyor; “Bu vaktin olağan romancılarına bakılacak olursa dünyada ve bahusus (özellikle) dünyanın Fransa denilen kısmında ve hele Fransa’nın Paris denilen yerinde fezaili beşeriyeden (insani erdemlerden) hiçbir eser kalmamış olmak lazım gelir.

Ahmet Mithat Efendi

ROMANTİK AŞKLAR, YANLIŞ BATILILAŞMA

Tanzimat devrinde yayınlanan kimi değerli eserler de oldu. Bunlar; Ahmet Mithat Efendi’nin Felatun Beyefendi ile Rakım Efendi, Namık Kemal’in İntibah romanı ve Recaizade Mahmut Ekrem’in Otomobil Sevdası yapıtlarıdır.

Lakin bilhassa Arabas Sevdası romanında büsbütün Batı özentisi kelam konusu olmuştur. Fransızlar üzere konuşuluyor, onlar üzere davranılıyor, neredeyse birebir hayat biçimi benimseniyordu.

Buna romantik aşkları da eklemek lazım.

Türk edebiyatında tarihi romanın birinci denemesi Ahmet Mithat Efendi’nin 1871’de yayınlanan Yeniçeriler romanı örnek gösterilebilir.

Batılı manada birinci tarihî Türkçe roman ise Namık Kemal’in Cezmi yapıtıdır.. Onun birinci basımı 1880’de yapılırken; kitap Türk edebiyatının birinci tarihi romanı olma özelliği taşıyor.

Sayfa: 280

SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATINDA ROMAN

Türk edebiyatının kıymetli edebi akımlarından olan ve pek çok kıymetli ismi içinde barındıran Servet-i Fünun edebiyatında roman alanında doyurucu eserler verilmeye başlandı.

Bilhassa Halit Ziya Uşaklıgil’in 1925 ‘de yayınlanan ve büyük ses getiren Aşk-ı Memnu romanı, günümüzde bile hala çok okunan başarılı roman örneğidir.

Sayfa: 392

“GENÇ KALEMLER.”

1910 yılından sonra Türkiye’demler “Genç Kalemler” isminde edebiyat akımı oluşmaya başladı. Özellikle Türkçülük ve ulusal hisler çerçevesinde başlayan bu akımın temsilcileri ise Halide Edip Adıvar, Reşat Nuri Güntekin, Mahmut Şevket Esendal oldu.

Halide Edip Adıvar’ın “Vurun Kahpeye” romanını gösterebiliriz. Keza; Reşat Nuri’nin de Çalıkuşu kitabını da unutmamak gerek.

Sayfa: 187

CUMHURİYET PERİYODU ROMANI

Cumhuriyet devrine geldiğimizde ise bizi daha çok Kurtuluş Savaşı’nın izlerini taşıyan romanlar karşılıyor. Bunun yanında ulusal hareketle kaleme alınan eserler teknik ve mevzuları itibariyle hak ettikleri saygıyı gördüler.

Öte yandan Türkiye’de 1960 yılından sonra başlayan solculuk akımının etkisiyle “Köy romanı” dediğimiz tıp de ortaya çıktı, toplumcu gerçekçi romanlar bir bir edebiyat sahnesindeki yerlerini aldılar ve çok beğenildiler.

Son olarak ise 1980 Darbesi entelektüel etrafları uzun müddet susturduğu için muharrirlerin kaçış devri olmuştur. Lakin, darbenin tesirleri azalmaya başlayınca 1990’lı yıllarda tekrar edebiyat ve roman şahlanışa geçmiştir.

Ergül Tosun

Kitap sayfası için irtibat:

ergul.tosun@ensonhaber.com