Edebiyatımızın derinlikli tarihi münakaşalarla doludur. Tanzimat Fermanı’yla bir arada Osmanlı’da başlayan yenileşme hareketleri her alanda olduğu üzere edebiyatta da kendini göstermişti.

Tanzimat’la tanıştığımız roman ve başka edebi tiplerin yayınlanmasıyla tartışmaları da beraberinde getirdi. Müelliflerin, şairlerin kendi ortalarında verdikleri arbedeler edebiyatımızın tuzu, biberi olmuştur.

Kimi hengameler eserler üzerinde verilirken, kimileri da müelliflerin birbirleriyle olan ideolojik farklılıktan kaynaklanıyordu.

Nâmık Kemal ve Ziya Paşa, edebiyatçı kimlikleriyle bir arada, tıpkı vakitte yaşadıkları zamanın aydın sorumluluğuna sahip entelektüel birer şahsiyeti olarak memleketin içine düştüğü makûs gidişatı değiştirmek üzere siyasî bir çabaya de girerler.

Ziya Paşa

YENİ OSMANLILAR CEMİYETİ

Osmanlı İmparatorluğu’na, Batı ülkelerindekine emsal meclisli bir rejim getirmek emeliyle 1865 yılında kurulan gizli Yeni Osmanlılar Cemiyeti İçinde fiilen yer alan Nâmık Kemal ve Ziya Paşa, siyasî ve fikrî uğraşları uğrunda vatanı terk edip Avrupa’da yaşadılar.

Birbirlerine güç vakitlerde dayanak oldular. Tek gayeleri Osmanlı’nın da Batı uygarlığını yakalaması ve bu istikamette ilerlemesiydi. Avrupa’da değişik faaliyetlerde bulunan iki münevverin ortası, eski ve yeni edebiyat anlayışı uğruna bozulacaktı.

Ziya Paşa ve vatan şairi Nâmık Kemal’in hengamesi ise, büsbütün edebiyat odaklı bir tartışmadır. Edebiyatımızda muharrir kavgalarında bugün iki büyük şairi ele alacağız.

Bakalım iki dostun ortalarını açan problem neymiş…

HARABAT

Ziya Paşa’nın 1875 yılında yayımlanan muhtevasında Türk, Arap, İran ve Çağatay alanında yazılmış şiirlerden seçmelerin yer aldığı 3 ciltlik Divan edebiyatı antolojisidir.

Şiirin öne çıkan özelliği ise manzume olarak kaleme alınmasıdır. Bu birebir vakitte edebiyat tarihi açısından 9 kısımdan oluşan önsözdür.

Harabat, Osmanlıca

ŞİİR VE İNŞA

Ziya Paşa, yapıtında şiir, edebiyat, şair, muharrirler hakkında şahsî fikriyatını paylaşır. Ziya Paşa, daha evvel şahsen kendisinin çıkarttığı Hürriyet Gazetesi’nde 1868 yılında Şiir ve İnşa makalesinde edebiyatımızın Arapça ve Farsça egemenliğinde kurtulmasını lisana getirir.

Namık Kemal

ATEŞLİ TARTIŞMALAR

Ziya Paşa, Harabat’ta, Osmanlıca’nın zenginleşmesi gerektiğinden dem vururken, tıpkı vakitte Divan edebiyatı över. Ziya Paşa’nın bir müddet evvel halk edebiyatını savunması kendi içerisinde çelişkiye neden olur.

Paşa’nın Harabat yapıtında bunu lisana getirmesi devrin münevver ve müellifleri ortasında ateşli tartışmalara sebebiyet verir.

TAHRİB- İ HARABAT

Tanzimat aydınlarının da kısa müddette dâhil olduğu kalem hengamesinde öne çıkan isim ise, vatan şairi Nâmık Kemal olur.

Ünlü şair, Tahrib-i Harabat isimli yapıtında şunu muharrir;

Eskilerden Ahmed ve Necati
Gönlü kırık ve serseri Zati
Türkçe söyleyişe temel koymuşlar
Gerçi temeli hoş koymuşlar

Şair, bu dizelerinde Divan edebiyatını yerer. Ahmet, Necati dediği şahıslar ise, Divan edebiyatının kıymetli temsilcilerinden olan Ahmedi ve Necati isimli şairlerdir.

Nâmık Kemal, Tahrib-i Harabat’ı 1875’te müellif ve o periyotta Magosa’da sürgün hayatı yaşamaktaydı. Nâmık Kemal, Ziya Paşa’yı eski edebiyatı hortlamakla kabahatler.

Vatan şairi tıpkı yapıtında Ziya Paşa’nın Şiir ve İnşa makalesinde halk edebiyatı taraftarı olduğunu ama Harabat’ta Divan edebiyatını savunarak eskiye olan hasretini lisana getirdiğini muharrir. Bu Kemal’e nazaran büyük çelişkidir.

Tahrib –i Harabat, Nâmık Kemal’in yeni bir edebiyat hareketi başlatma isteği olarak da okuyabiliriz.

Ergül Tosun

Kitap sayfası için bağlantı: ergul.tosun@ensonhaber.com